Sáng ngày 26/4/2025, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tiếp tục phiên họp cho ý kiến về chủ trương hỗ trợ vốn nhà nước để tăng vốn điều lệ cho Ngân hàng Hợp tác xã (NHHTX) từ nguồn ngân sách nhà nước.
Thống đốc NHNN Nguyễn Thị Hồng phát biểu tại phiên họp
Trước đó, Chính phủ đề xuất hỗ trợ 5.000 tỷ đồng từ ngân sách trung ương để tăng vốn điều lệ cho NHHTX nhằm nâng cao năng lực tài chính và đảm bảo an toàn hoạt động của hệ thống gần 1.200 quỹ tín dụng nhân dân (QTDND). Chính sách này không chỉ củng cố vai trò của NHHTX trong hỗ trợ nông nghiệp, nông thôn, mà còn hiện thực hóa chủ trương phát triển kinh tế tập thể, hạn chế tín dụng đen.
Vai trò chiến lược của NHHTX và nhu cầu cấp bách tăng vốn
Thành lập năm 2013 từ QTDND Trung ương, NHHTX đóng vai trò ngân hàng đầu mối của hệ thống gần 1.200 QTDND, phục vụ 1,9 triệu khách hàng tại 57 tỉnh, thành trên cả nước. Với sứ mệnh điều hòa vốn, hỗ trợ tài chính và đảm bảo an toàn cho các QTDND, NHHTX là công cụ quan trọng thực hiện chính sách tam nông, thúc đẩy kinh tế nông thôn và hạn chế tín dụng đen.
Giai đoạn 2015-2024, hệ thống QTDND ghi nhận tăng trưởng mạnh mẽ với tổng dư nợ tín dụng đạt 139 nghìn tỷ đồng, chiếm 13,6% dư nợ trong lĩnh vực nông, lâm, thủy sản. Tuy nhiên, vốn điều lệ của NHHTX đến cuối năm 2024 chỉ đạt 3.029,55 tỷ đồng, xấp xỉ mức vốn pháp định 3.000 tỷ đồng, thấp nhất trong hệ thống ngân hàng và chỉ bằng 38,5% vốn điều lệ của tổng các QTDND.
Năng lực tài chính hạn chế của NHHTX đã không theo kịp tốc độ tăng trưởng của hệ thống QTDND, với tốc độ tăng dư nợ cho vay chỉ bằng 3/4 và tổng tài sản bằng 1/3 so với các quỹ thành viên. Tỷ lệ an toàn vốn (CAR) của NHHTX dao động từ 9,2-12,1% trong năm 2024, thấp hơn mức bình quân 12,15% của các ngân hàng thương mại trong nước và kém xa chuẩn khu vực như Indonesia (23,27%) hay Thái Lan (20,24%). Để đạt mục tiêu CAR 13,5% vào năm 2026, NHHTX cần vốn tự có khoảng 9.419 tỷ đồng, trong khi dự kiến chỉ đạt 4.416 tỷ đồng nếu không được bổ sung vốn. Do đó, Chính phủ nhận định việc hỗ trợ 5.000 tỷ đồng từ ngân sách trung ương là cấp bách để NHHTX đáp ứng nhu cầu điều hòa vốn, đảm bảo thanh khoản và hỗ trợ các QTDND, đặc biệt trong các giai đoạn cao điểm như dịp Tết Nguyên đán.
Chính sách này phù hợp với các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, như Kết luận 70-KL/TW năm 2020 về phát triển kinh tế tập thể, Nghị quyết 19-NQ/TW năm 2022 về nông nghiệp, nông thôn và Quyết định 340/QĐ-TTg năm 2021 về chiến lược phát triển kinh tế tập thể giai đoạn 2021-2030. NHHTX, với 99,34% vốn điều lệ từ nhà nước, không chỉ là tổ chức tín dụng mà còn là công cụ thực hiện các chính sách tín dụng vi mô, góp phần xóa đói giảm nghèo và phát triển kinh tế - xã hội.
Phát biểu tại phiên họp, Thống đốc NHNN Nguyễn Thị Hồng cho biết, việc hỗ trợ vốn nhà nước cho NHHTX được xây dựng trên cơ sở pháp lý vững chắc từ Luật Ngân sách nhà nước năm 2015, Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024 và Luật Hợp tác xã năm 2023. Theo Luật Ngân sách nhà nước, ngân sách trung ương có nhiệm vụ đầu tư và hỗ trợ vốn cho các tổ chức kinh tế, trong đó NHHTX là tổ chức tín dụng hợp tác xã thuộc đối tượng được hỗ trợ. Luật Các tổ chức tín dụng quy định vốn điều lệ của NHHTX bao gồm vốn hỗ trợ từ nhà nước, còn Luật Hợp tác xã khẳng định hợp tác xã hoạt động trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng được hỗ trợ tăng cường năng lực tài chính từ ngân sách.
Tuy nhiên, các luật này chưa quy định rõ thẩm quyền, trình tự và thủ tục hỗ trợ vốn cho NHHTX. Do đó, Chính phủ đề xuất áp dụng quy định tại Điều 17 Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp (Luật 69) và Điều 14 Nghị định 91/2015/NĐ-CP (được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 140/2020/NĐ-CP). Các quy định này, vốn áp dụng cho công ty cổ phần và công ty trách nhiệm hữu hạn, được vận dụng do NHHTX có 99,34% vốn nhà nước và đang được quản lý, giám sát tương tự các ngân hàng thương mại có vốn nhà nước như Agribank, Vietcombank, VietinBank, BIDV.
Chính phủ đề xuất Quốc hội phê duyệt chủ trương hỗ trợ 5.000 tỷ đồng và giao Chính phủ chỉ đạo thực hiện, chịu trách nhiệm trước Quốc hội về tính chính xác của số liệu và quy mô hỗ trợ. Việc bố trí dự toán ngân sách sẽ tuân thủ Luật Ngân sách nhà nước, đảm bảo sử dụng vốn hiệu quả.
Trong giai đoạn 2021-2023, NHHTX được xếp loại A về hiệu quả hoạt động, hoàn thành các chỉ tiêu tài chính và không có nợ xấu, cho thấy khả năng quản lý vốn nhà nước hiệu quả. Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội cũng nhấn mạnh vai trò giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các Ủy ban và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm trong quá trình thực hiện.
Cơ sở pháp lý và sự cần thiết của chính sách hỗ trợ vốn
Ủy ban Kinh tế và Tài chính Quốc hội đánh giá việc hỗ trợ vốn nhà nước để tăng vốn điều lệ cho NHHTX là cần thiết nhằm hiện thực hóa các chủ trương của Đảng về phát triển kinh tế tập thể, đồng thời phù hợp với các nghị quyết của Quốc hội. Chính sách này giúp NHHTX duy trì tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu, thực hiện vai trò điều hòa vốn và đảm bảo an toàn hoạt động cho hệ thống gần 1.200 QTDND, qua đó hỗ trợ phát triển kinh tế nông thôn và hạn chế tín dụng đen.
Về cơ sở pháp lý, Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024 quy định vốn điều lệ của NHHTX bao gồm vốn góp của thành viên, vốn hỗ trợ của nhà nước, quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ và các nguồn vốn hợp pháp khác. Luật Hợp tác xã năm 2023 khẳng định hợp tác xã hoạt động trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng được hỗ trợ tăng cường năng lực tài chính từ ngân sách nhà nước. Ngoài ra, Luật Ngân sách nhà nước năm 2015, được sửa đổi bổ sung bởi Luật số 59/2020/QH14 và Luật số 56/2024/QH15, cho phép sử dụng ngân sách trung ương để đầu tư và hỗ trợ vốn cho các tổ chức kinh tế như NHHTX.
Ủy ban Kinh tế và Tài chính nhận định các quy định này tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc hỗ trợ vốn, nhưng Chính phủ cần làm rõ các giải pháp thay thế để tăng vốn điều lệ theo Luật Các tổ chức tín dụng, cũng như kế hoạch sử dụng vốn, lộ trình giải ngân và biện pháp đảm bảo hiệu quả, tránh tình trạng bổ sung vốn chỉ để đáp ứng tỷ lệ an toàn vốn (CAR) mà không được hấp thụ thực tế.
Ủy ban Kinh tế và Tài chính chỉ ra rằng đề xuất hỗ trợ 5.000 tỷ đồng từ ngân sách trung ương để tăng vốn điều lệ cho NHHTX, như trình bày trong Tờ trình số 227/TTr-CP ngày 17/4/2025, không thuộc thẩm quyền quyết định của Quốc hội. Theo Luật Đầu tư công năm 2024, mức vốn này không nằm trong danh mục dự án quan trọng quốc gia, do đó thuộc thẩm quyền của Chính phủ. Hơn nữa, trình tự và thủ tục hỗ trợ vốn nhà nước được quy định tại Luật Ngân sách nhà nước và Luật Đầu tư công cũng xác định Chính phủ là cơ quan có thẩm quyền quyết định nội dung này.
Tuy nhiên, Ủy ban Kinh tế và Tài chính lưu ý rằng Tờ trình của Chính phủ chưa xác định rõ khả năng cân đối và bố trí vốn. Mặc dù Bộ Tài chính cho biết có thể bố trí dự toán sớm nhất từ năm 2025, nhưng Quốc hội đã thông qua dự toán ngân sách năm 2025 tại Kỳ họp thứ 8 theo Nghị quyết số 159/2024/QH15, khiến việc bổ sung vốn trở nên khó khăn trong ngắn hạn. Do đó, Ủy ban Kinh tế và Tài chính kiến nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội giao Chính phủ xem xét và quyết định việc hỗ trợ vốn dựa trên các quy định của Luật Các tổ chức tín dụng, Luật Hợp tác xã, Luật Ngân sách nhà nước và Luật Đầu tư công. Chính phủ cần làm rõ nguồn vốn, khả năng cân đối ngân sách và xây dựng kế hoạch sử dụng vốn cụ thể để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.
Trần Hương