Trong giai đoạn từ đầu năm 2022 đến nay, tình hình kinh tế, chính trị thế giới nhiều biến động và diễn biến phức tạp…
Trong giai đoạn từ đầu năm 2022 đến nay, tình hình kinh tế, chính trị thế giới nhiều biến động và diễn biến phức tạp. Sau một thời gian dài chịu ảnh hưởng nặng nề từ đại dịch Covid-19, kinh tế thế giới tiếp tục bị tác động mạnh bởi cuộc xung đột Nga - Ukraine dẫn đến áp lực tăng giá năng lượng và thực phẩm, giá hàng hóa, lạm phát thế giới tăng mạnh, xu hướng thắt chặt chính sách tiền tệ vẫn tiếp diễn và lan rộng trên toàn cầu. Để kiềm chế lạm phát, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) liên tục tăng lãi suất mục tiêu vào khoảng 4,25 - 4,5%, kéo theo sự sụt giảm của hầu hết các đồng tiền trên thế giới (Yên Nhật mất giá 13,89%, Euro 6,7%, Bảng Anh 12,39%...).
Diễn biến lạm phát thế giới và điều hành chính sách tiền tệ của Fed cũng như sự mất giá đồng tiền của các quốc gia mới nổi đã dẫn đến xu hướng đảo chiều của dòng vốn đối với các quốc gia này (trong đó có Việt Nam).
Đối với thị trường ngoại hối trong nước, giai đoạn trước đây dòng vốn vào Việt Nam tăng mạnh (thông qua các kênh: Kiều hối; đầu tư nước ngoài trực tiếp và gián tiếp; vay nợ nước ngoài...); tuy nhiên, do xu hướng đảo chiều của dòng vốn trên thế giới, tại Việt Nam, cũng đã xuất hiện dòng tiền chuyển ra nước ngoài. Điều này tạo sức ép lên nguồn cung ngoại tệ của hệ thống ngân hàng, dẫn đến sự chênh lệch giữa tỷ giá USD/VND trên thị trường chính thức và thị trường tự do. Từ đầu năm 2022 (đặc biệt là từ tháng 3) đến nay, tỷ giá và thị trường ngoại tệ chịu áp lực lớn từ những biến động rất mạnh trên thị trường quốc tế, tỷ giá USD/VND tăng khoảng 2,95% (từ ngày 20/12/2021 đến ngày 23/12/2022). Trước tình hình đó, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã phải sử dụng ngoại tệ từ dự trữ ngoại hối nhà nước để bán can thiệp, ổn định thị trường, dẫn đến quy mô dự trữ ngoại hối giảm. Đồng thời, xuất hiện các hành vi của một số tổ chức, cá nhân lợi dụng mua, bán ngoại tệ trái phép và gây bất ổn cho thị trường ngoại tệ, làm ảnh hưởng đến công tác điều hành chính sách tiền tệ, tỷ giá của NHNN.
Bên cạnh đó là sự biến động của giá vàng quốc tế, từ đầu năm 2022 đến nay, giá vàng quốc tế biến động tương đối phức tạp. Từ mức 1.808 USD/oz (ngày 04/01/2022), giá vàng quốc tế tăng lên mức cao nhất từ trước đến nay, 2.046 USD/oz vào ngày 09/3/2022 (tăng 13,2%) do căng thẳng địa chính trị, ngoại giao trên thế giới, lạm phát lên mức kỷ lục tại các nền kinh tế lớn, thị trường chứng khoán toàn cầu sụt giảm khiến nhu cầu trú ẩn về vàng tăng cao. Tuy nhiên, giá vàng tăng chậm lại do thông tin Fed và ngân hàng trung ương các nước tăng lãi suất với các mức tăng cao kỷ lục để kiềm chế lạm phát. Vào thời điểm cuối năm 2022, giá vàng quốc tế giảm 11% so với ngày 09/3/2022 và giảm 12% USD/oz (tương đương 1%) so với đầu năm.
Đối với diễn biến thị trường vàng trong nước, từ đầu năm 2022 đến nay, giá vàng miếng SJC trong nước phần lớn thời gian biến động phù hợp với giá vàng quốc tế, nhưng với tốc độ tăng nhanh hơn và giảm chậm hơn. Đầu năm 2022, giá vàng miếng SJC bình quân được giao dịch ở mức 61,1 triệu đồng/lượng; sau đó, tăng mạnh theo giá vàng quốc tế, tăng 20%, lên mức kỷ lục 73,3 triệu đồng/lượng vào ngày 08/3/2022. Tuy nhiên, trong giai đoạn cuối năm 2022, giá vàng miếng SJC bình quân được giao dịch ở mức khoảng 67 triệu đồng/lượng (giảm 8,9% so với ngày 08/3/2022); tính chung, giá vàng miếng SJC tăng 6 triệu đồng/lượng (tương đương 9,3%) so với đầu năm 2022.
1. Các giải pháp NHNN đã triển khai
Trong bối cảnh diễn biến phức tạp của thế giới và trong nước, để đảm bảo thị trường ngoại tệ hoạt động ổn định, cân bằng cung - cầu ngoại tệ cũng như kịp thời ngăn chặn các hành vi vi phạm, hạn chế tối đa rủi ro cho hoạt động của hệ thống ngân hàng, đòi hỏi NHNN phải tăng cường các giải pháp quản lý ngoại hối và vàng để ổn định thị trường ngoại tệ, vàng. Theo đó, NHNN đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp sau:
1.1. Sử dụng đồng bộ các công cụ chính sách tiền tệ và tỷ giá
NHNN đã điều hành thận trọng, linh hoạt chính sách tiền tệ, lãi suất và tăng trưởng tín dụng hợp lý để hỗ trợ phục hồi kinh tế, nhưng không chủ quan với lạm phát; điều hành tỷ giá linh hoạt, kết hợp bán can thiệp ngoại tệ để hấp thụ các cú sốc bên ngoài, hạn chế lạm phát nhập khẩu, biến động quá mức của tỷ giá, đảm bảo thanh khoản thị trường thông suốt, các nhu cầu ngoại tệ hợp pháp được đáp ứng đầy đủ; đồng thời, bám sát diễn biễn thị trường thế giới, thị trường ngoại tệ trong nước để điều hành phù hợp tình hình thực tế của thị trường.
1.2. Triển khai tổng thể các giải pháp quản lý thị trường ngoại tệ, vàng
Thứ nhất, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về quản lý ngoại hối
NHNN luôn quan tâm, chú trọng hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho các hoạt động ngoại hối trong nền kinh tế; rà soát, bãi bỏ các quy định không còn phù hợp với thực tế gây cản trở sự phát triển của thị trường, hạn chế những tiêu cực, bất lợi để tạo điều kiện cho các tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động ngoại hối, kinh doanh vàng thực hiện đúng quy định pháp luật, nhưng vẫn đảm bảo góp phần tập trung nguồn lực phát triển kinh tế. Trên tinh thần đó, NHNN đã tập trung thực hiện quyết liệt công tác nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến lĩnh vực ngoại hối. Qua đó, công tác quản lý ngoại hối của Việt Nam đã có nhiều đổi mới, song hành cùng với những diễn biến trên thị trường ngoại hối, góp phần đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô. Trên cơ sở chủ đạo là Pháp lệnh Ngoại hối năm 2005 và Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung một số điều của Pháp lệnh Ngoại hối năm 2013, Nghị định số 70/2014/NĐ-CP ngày 17/7/2014 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Pháp lệnh Ngoại hối và Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung một số điều của Pháp lệnh Ngoại hối, trong năm 2022, NHNN đã triển khai xây dựng và ban hành các thông tư trong lĩnh vực quản lý ngoại hối như: Thông tư liên quan đến quản lý các giao dịch vãng lai và sử dụng ngoại hối trong nước; Thông tư hướng dẫn hoạt động chuyển tiền một chiều ra nước ngoài và thanh toán, chuyển tiền cho các giao dịch vãng lai khác; Thông tư hướng dẫn về quản lý ngoại hối đối với việc vay, trả nợ nước ngoài của doanh nghiệp. Các văn bản nói trên đã góp phần hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về quản lý ngoại hối, đáp ứng nhu cầu thực tế và yêu cầu quản lý của Nhà nước, đồng bộ hóa hệ thống pháp lý điều chỉnh hoạt động ngoại hối, hạn chế các trường hợp lợi dụng chuyển tiền bất hợp pháp ra nước ngoài.
Thứ hai, tăng cường công tác quản lý thị trường ngoại tệ, kiểm soát chặt chẽ hoạt động thanh toán, chuyển tiền ra nước ngoài; hoạt động sử dụng ngoại tệ trong nước
(i) Chỉ đạo, phổ biến, quán triệt toàn bộ hệ thống ngân hàng thực hiện nghiêm túc quy định về quản lý ngoại hối, quy định của pháp luật về phòng, chống rửa tiền nhằm đảm bảo việc cung ứng dịch vụ ngoại hối, thanh toán, chuyển tiền xuyên biên giới được thực hiện đúng mục đích, phù hợp với quy định của pháp luật .
Tuyên truyền, phổ biến các quy định pháp luật thông qua việc tổ chức hội nghị để phổ biến, quán triệt quy định về thanh toán, chuyển tiền xuyên biên giới giữa lãnh đạo NHNN, Giám đốc NHNN chi nhánh các tỉnh, thành phố và lãnh đạo các tổ chức tín dụng (TCTD) được phép hoạt động cung ứng dịch vụ ngoại hối (TCTD được phép). Việc tổ chức hội nghị đã cho thấy, sự sát sao trong công tác chỉ đạo của NHNN nhằm phổ biến, quán triệt các TCTD được phép triển khai thực hiện nghiêm túc quy định về quản lý ngoại hối; quy định của pháp luật về phòng, chống rửa tiền để đảm bảo việc cung ứng dịch vụ ngoại hối, thanh toán xuyên biên giới được thực hiện đúng mục đích, phù hợp với quy định của pháp luật.
Bên cạnh đó, NHNN cũng ban hành các văn bản chỉ đạo NHNN chi nhánh các tỉnh, thành phố tăng cường triển khai công tác thanh tra, kiểm tra hệ thống ngân hàng trên địa bàn và kịp thời xử lý các vi phạm có liên quan đến hoạt động thanh toán, chuyển tiền ra nước ngoài, hoạt động mua, bán ngoại tệ tiền mặt cho cá nhân theo quy định về quản lý ngoại hối. Đẩy mạnh công tác tập huấn, giải đáp chính sách quản lý ngoại hối, phổ biến các văn bản quy phạm pháp luật mới ban hành để đảm bảo việc thực hiện các quy định về quản lý ngoại hối được đồng bộ, nghiêm túc.
(ii) Kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động mua, chuyển, mang ngoại tệ ra nước ngoài của tổ chức, cá nhân thông qua hệ thống ngân hàng
Diễn biến phức tạp của thị trường thế giới và thị trường ngoại tệ trong nước đã dẫn đến xuất hiện một số hành vi lợi dụng quy định về mua, chuyển, mang ngoại tệ ra nước ngoài cho các mục đích xuyên biên giới như du lịch, thăm viếng, du học, xuất khẩu lao động để mua, chuyển ngoại tệ trái pháp luật. Để ngăn chặn và phát hiện các hành vi nói trên, NHNN tăng cường công tác kiểm tra và giám sát chặt chẽ hoạt động mua, chuyển, mang ngoại tệ ra nước ngoài của tổ chức, cá nhân trong nền kinh tế. Việc kiểm tra, giám sát được thực hiện trên cơ sở: (1) Thường xuyên rà soát, kiểm tra số liệu báo cáo của các ngân hàng về hoạt động mua, chuyển, mang ngoại tệ ra nước ngoài; (2) Yêu cầu các ngân hàng thực hiện rà soát, hoàn thiện quy định nội bộ về quy trình nghiệp vụ, kiểm tra, kiểm soát chứng từ, quy trình quản lý rủi ro khi thực hiện thanh toán, chuyển tiền cho khách hàng, đảm bảo các giao dịch được thực hiện đúng mục đích, hợp pháp, ngăn ngừa, hạn chế các hành vi vi phạm pháp luật; (3) Kịp thời rà soát, kiểm tra, chấn chỉnh ngay các ngân hàng bị báo chí nêu tên liên quan đến vi phạm của cá nhân khi thực hiện thanh toán, chuyển tiền ra nước ngoài; (4) Phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng cung cấp thông tin phục vụ điều tra, xử lý các hành vi vi phạm gây bất ổn thị trường.
(iii) Tăng cường công tác truyền thông
Thông tin rộng rãi trên báo chí về quy định, chính sách quản lý ngoại hối đối với hoạt động thanh toán, chuyển tiền xuyên biên giới; hoạt động mua, bán ngoại tệ tiền mặt cho các mục đích ra nước ngoài của người dân (du lịch, học tập, thăm viếng, chữa bệnh...) để người dân hiểu đúng, hiểu đủ và tuân thủ nghiêm túc quy định của pháp luật.
(iv) Phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành
NHNN thường xuyên phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng của Bộ Công an (Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu; Cục An ninh kinh tế) để trao đổi, cung cấp thông tin kịp thời nhằm phòng ngừa, ngăn chặn, phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm quy định quản lý ngoại hối trong hoạt động thanh toán, chuyển tiền xuyên biên giới. Đồng thời, NHNN đã tích cực phối hợp liên ngành để thực hiện quản lý nhà nước về ngoại hối, đảm bảo thị trường ngoại hối hoạt động ổn định; phối hợp giải đáp các thắc mắc, kiến nghị của các tổ chức, cá nhân có hoạt động ngoại hối; phối hợp liên ngành trong việc xử lý các hành vi vi phạm về tiền tệ, ngân hàng, ngoại hối...
Thứ ba, tăng cường quản lý hoạt động kinh doanh vàng, hỗ trợ ổn định thị trường ngoại tệ
Trong năm 2022, NHNN tiếp tục triển khai các giải pháp quản lý hoạt động kinh doanh vàng theo Nghị định số 24/2012/NĐ-CP
ngày 03/4/2012 của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh vàng (Nghị định số 24/2012/NĐ-CP).
Cụ thể: (1) Theo dõi sát diễn biến thị trường vàng trong nước và quốc tế, chuẩn bị sẵn sàng phương án can thiệp thị trường khi cần thiết, đề xuất giải pháp phù hợp để tăng cường hiệu quả trong công tác quản lý thị trường vàng, thực hiện mục tiêu hỗ trợ điều hành chính sách tiền tệ và ổn định kinh tế vĩ mô; (2) Tiếp tục quản lý, theo dõi chặt chẽ thị trường vàng miếng; (3) Phối hợp với các bộ, ngành có liên quan để quản lý thị trường vàng theo chủ trương và chỉ đạo của Quốc hội và Chính phủ; (4) Đẩy mạnh công tác truyền thông để tiếp tục tạo được sự đồng thuận của dư luận đối với các chính sách quản lý thị trường vàng của Nhà nước.
Qua theo dõi sát diễn biến thị trường vàng trong và ngoài nước, NHNN nhận thấy, do ảnh hưởng của diễn biến giá vàng quốc tế nên giá vàng trong nước biến động tương đối phức tạp. Để tăng cường vai trò quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh vàng, NHNN đã chỉ đạo NHNN chi nhánh các tỉnh, thành phố đồng loạt triển khai hoạt động thanh tra, kiểm tra các TCTD, doanh nghiệp có hoạt động kinh doanh vàng, đặc biệt là tập trung vào các tổ chức được phép kinh doanh mua, bán vàng miếng, sản xuất vàng trang sức, mỹ nghệ. Việc thanh tra, kiểm tra có sự phối hợp với các cơ quan chức năng trên địa bàn (Cục Quản lý thị trường, Sở Khoa học và Công nghệ, Công an…). Qua đó, NHNN đã phát hiện, xử lý và có biện pháp chấn chỉnh kịp thời các sai sót cũng như các hành vi vi phạm. Nhờ vậy, hoạt động kinh doanh vàng đã đi vào nề nếp hơn, thị trường lành mạnh hơn.
Bên cạnh đó, NHNN tăng cường triển khai truyền thông và đối thoại chính sách với các đối tượng chịu sự quản lý thông qua cuộc họp với Hiệp hội kinh doanh vàng và các doanh nghiệp, TCTD hoạt động kinh doanh mua, bán vàng miếng để truyền tải thông điệp về định hướng tiếp tục quản lý chặt chẽ thị trường vàng nhằm ổn định thị trường vàng, loại bỏ tình trạng vàng hóa ra khỏi hệ thống các TCTD và hạn chế tình trạng vàng hóa trong nền kinh tế, qua đó ổn định thị trường tiền tệ, ngoại hối và kinh tế vĩ mô trong nước. Các TCTD, doanh nghiệp đều đánh giá cao sự thành công của Nghị định số 24/2012/NĐ-CP và chia sẻ những khó khăn của NHNN trong công tác điều hành thị trường vàng nhằm mục tiêu kiểm soát lạm phát, hỗ trợ phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, thích ứng kịp thời với diễn biến của thị trường trong nước và quốc tế.
Trong năm 2022, NHNN tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành trong công tác quản lý thị trường vàng, đặc biệt là với cơ quan công an trong việc cung cấp kịp thời thông tin về quy định quản lý hoạt động kinh doanh vàng, phục vụ công tác phát hiện, điều tra và xử lý vi phạm đối với hành vi vi phạm trong kinh doanh vàng trái phép.
Thứ tư, quản lý hoạt động vay, trả nợ nước ngoài nhằm hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn vay nước ngoài để góp phần phục hồi nền kinh tế
Chính sách quản lý vay và cho vay nước ngoài đảm bảo mức vay trả nợ nước ngoài ròng của doanh nghiệp tự vay, tự trả nằm trong hạn mức vay nước ngoài được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, nhưng vẫn đảm bảo cải thiện môi trường kinh doanh, cải cách thủ tục hành chính nhằm hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn vay nước ngoài.
Trong năm 2022, Thống đốc NHNN đã ban hành Thông tư số 12/2022/TT-NHNN ngày 30/9/2022 hướng dẫn về quản lý ngoại hối đối với hoạt động vay, trả nợ nước ngoài của doanh nghiệp và Thông tư số 10/2022/TT-NHNN ngày 29/7/2022 hướng dẫn về quản lý ngoại hối đối với việc phát hành trái phiếu ra thị trường quốc tế của doanh nghiệp không được Chính phủ bảo lãnh.
Việc ban hành hai Thông tư nói trên đã góp phần: (1) Hoàn chỉnh khuôn khổ pháp lý hướng dẫn hoạt động vay, trả nợ nước ngoài tự vay, tự trả, qua đó tăng cường năng lực giám sát dòng vốn vay, trả nợ nước ngoài của doanh nghiệp đảm bảo mục tiêu quản lý hoạt động vay nước ngoài tự vay, tự trả; (2) Đơn giản hóa thủ tục hành chính (giảm số thủ tục hành chính, giảm các trường hợp phải thực hiện thủ tục hành chính), qua đó đã cắt giảm từ 7 - 13% chi phí thực hiện thủ tục hành chính trong quản lý vay, trả nợ nước ngoài không được Chính phủ bảo lãnh, hỗ trợ doanh nghiệp trong việc tiếp cận các nguồn vốn vay nước ngoài; (3) Kiện toàn cơ chế báo cáo, áp dụng công nghệ hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện báo cáo vay, trả nợ nước ngoài trực tuyến, góp phần làm giảm 30% chi phí thực hiện báo cáo, đồng thời nâng cao chất lượng báo cáo thống kê phục vụ việc giám sát hạn mức, quản lý dòng vốn vay nước ngoài.
Thứ năm, nâng cao chất lượng quản lý dòng vốn từ hoạt động đầu tư nước ngoài tạo điều kiện thuận lợi để thu hút các nguồn vốn đầu tư
Nhằm góp phần cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, tạo điều kiện thuận lợi để thu hút các nguồn vốn đầu tư theo các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội tại các Nghị quyết của Quốc hội và Chính phủ, công tác quản lý ngoại hối đối với dòng vốn đầu tư trực tiếp/gián tiếp nước ngoài vào Việt Nam tiếp tục được thực hiện theo định hướng tạo thuận lợi thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam, góp phần phục hồi tăng trưởng kinh tế sau đại dịch Covid-19, cải thiện cán cân thanh toán quốc tế.
Dòng vốn đầu tư trực tiếp/gián tiếp của Việt Nam ra nước ngoài được quản lý chặt chẽ, thận trọng nhằm hạn chế rủi ro đối với hoạt động đầu tư ra nước ngoài (đặc biệt là dòng vốn đầu tư gián tiếp ra nước ngoài), đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô, tránh tác động tiêu cực đến cán cân thanh toán quốc tế; vừa hỗ trợ các nhà đầu tư trong nước tranh thủ các cơ hội đầu tư ra nước ngoài, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế, nhưng vẫn đảm bảo giám sát chặt chẽ dòng vốn ra, ưu tiên tập trung nguồn lực phát triển kinh tế trong nước.
Thứ sáu, quản lý dự trữ ngoại hối, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô
Trong năm 2022, thị trường tài chính quốc tế diễn biến phức tạp, tỷ giá và thị trường ngoại tệ trong nước chịu áp lực lớn, cân đối cung - cầu ngoại tệ gặp nhiều khó khăn. Với quy mô dự trữ ngoại hối đã được tích lũy đáng kể trong những giai đoạn trước đó, khi thị trường trong nước có biến động mạnh, NHNN đã chuẩn bị sẵn sàng nguồn lực đáp ứng nhu cầu ngoại tệ để can thiệp, đảm bảo thanh khoản cho thị trường, qua đó góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và kiềm chế lạm phát. Đồng thời, NHNN đã điều chỉnh kịp thời về cơ cấu, tiêu chuẩn, hạn mức đầu tư dự trữ ngoại hối nhà nước vừa phù hợp với diễn biến thị trường tài chính trong nước và quốc tế, vừa đảm bảo tuân thủ các nguyên tắc bảo toàn, thanh khoản, sinh lời trong quản lý dự trữ ngoại hối nhà nước.
2. Những kết quả đạt được
Với nỗ lực thực hiện đồng bộ các giải pháp nêu trên, thời gian qua, công tác quản lý ngoại hối và thị trường vàng đã đạt được những kết quả tích cực. Cụ thể:
2.1. Thị trường ngoại tệ đã dần ổn định, cân bằng cung - cầu ngoại tệ trên thị trường, đáp ứng đầy đủ các nhu cầu thiết yếu của nền kinh tế, các hành vi vi phạm được ngăn chặn, xử lý kịp thời
Thị trường ngoại hối đã có nhiều diễn biến tích cực sau khi trải qua không ít “sóng gió” và từng bước đi vào ổn định. Tỷ giá USD/VND đang trong xu hướng giảm và ổn định trở lại, dao động quanh mức 23.500 - 23.600 VND/USD, thấp hơn khoảng 6% so với mức cao nhất đầu tháng 11/2022. Sự hồi phục của VND so với USD kể từ đầu tháng 12/2022 tương đồng với nhiều đồng tiền khác trong khu vực như JPY, KRW, CNY, THB. Tỷ giá USD/VND trên thị trường tự do cũng giảm mạnh trở lại, từ mức cao nhất 25.600 VND/USD xuống quanh mức 24.000 VND/USD. Thanh khoản thị trường thông suốt, các nhu cầu ngoại tệ hợp pháp của nền kinh tế được đáp ứng đầy đủ, NHNN không phải sử dụng dự trữ ngoại hối nhà nước để can thiệp, bình ổn thị trường. Tình trạng cá nhân lợi dụng mua ngoại tệ tiền mặt tại các TCTD được phép để trục lợi đã từng bước được ngăn chặn, không còn tình trạng người dân xếp hàng đi mua ngoại tệ tại ngân hàng. Nguồn cung ngoại tệ tăng, hiện nay, NHNN đã mua ròng ngoại tệ cho dự trữ ngoại hối.
2.2. Hoạt động cung ứng dịch vụ ngoại hối của TCTD được thông suốt, các TCTD đã nâng cao nhận thức về trách nhiệm của mình trong việc tuân thủ quy định pháp luật
Các TCTD đã nâng cao nhận thức về trách nhiệm của mình trong việc kiểm tra, lưu giữ chứng từ đảm bảo giao dịch thực hiện cho khách hàng đúng mục đích. Trên cơ sở chỉ đạo của NHNN, các TCTD tiếp tục rà soát kỹ lưỡng nhằm hoàn thiện quy trình hoạt động của mình, chấn chỉnh hoạt động thanh toán, chuyển tiền trong hệ thống của mỗi TCTD đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật, đồng thời sẵn sàng phối hợp với cơ quan chức năng (Bộ Công an) khi có yêu cầu để kịp thời ngăn chặn các hành vi vi phạm.
Qua việc giám sát, theo dõi báo cáo của các TCTD, số liệu chuyển tiền một chiều từ Việt Nam ra nước ngoài toàn hệ thống (cho các mục đích du lịch, học tập, trợ cấp thân nhân, định cư ở nước ngoài...) đã giảm mạnh (tháng 11/2022, giảm khoảng 40% so với tháng 10/2022). Về hoạt động bán ngoại tệ tiền mặt của TCTD, lượng bán ngoại tệ tiền mặt cho cá nhân cũng giảm mạnh (tháng 11/2022, giảm khoảng 57% so với tháng 10/2022), trong khi lượng mua ngoại tệ tiền mặt của các TCTD tăng mạnh (tháng 11/2022, tăng khoảng 69% so với tháng 10/2022), đã giảm áp lực về ngoại tệ cho các TCTD, đảm bảo cân bằng cung - cầu ngoại tệ trên thị trường ngoại hối.
Với bối cảnh tình hình thế giới và trong nước vẫn có nhiều diễn biến phức tạp, NHNN yêu cầu các TCTD tiếp tục triển khai thực hiện nghiêm túc các quy định của pháp luật, đảm bảo an toàn, hạn chế rủi ro cho hệ thống TCTD.
2.3. Hoạt động quản lý thị trường vàng kiên định theo Nghị định số 24/2012/NĐ-CP và đạt được nhiều kết quả tích cực
Với việc triển khai đồng bộ các giải pháp tăng cường quản lý hoạt động kinh doanh vàng, mặc dù còn có hiện tượng chênh lệch giữa giá vàng miếng SJC trong nước và giá vàng quốc tế quy đổi, nhưng thị trường vàng diễn biến tương đối ổn định, sức hấp dẫn của vàng miếng và nhu cầu đầu tư vào vàng đã suy giảm, không có tác động tiêu cực đến tỷ giá, thị trường ngoại hối và kinh tế vĩ mô. Cung - cầu vàng miếng trên thị trường tương đối cân bằng, doanh số toàn hệ thống có xu hướng giảm, không còn hiện tượng đổ xô đi mua vàng như trước đây. NHNN cũng chưa cần thực hiện giải pháp can thiệp bình ổn thị trường vàng thông qua việc bán vàng miếng ra thị trường. Ngoài ra, khu vực biên giới được lực lượng biên phòng tăng cường kiểm soát chặt chẽ, đã làm giảm đáng kể hoạt động buôn lậu qua biên giới, góp phần ổn định thị trường vàng miếng.
Đối với thị trường vàng nguyên liệu, từ năm 2014 đến nay, NHNN chưa phải nhập khẩu vàng nguyên liệu để sản xuất vàng miếng. Các doanh nghiệp chủ động mua, bán vàng nguyên liệu trên thị trường để sản xuất vàng trang sức, mỹ nghệ. So với trước khi có Nghị định số 24/2012/NĐ-CP, nền kinh tế đã tiết kiệm được ngoại tệ do không phải nhập khẩu vàng; nguồn lực vàng sẵn có trong nền kinh tế được tận dụng để phục vụ sản xuất vàng trang sức, mỹ nghệ theo đúng mục tiêu đề ra.
Bên cạnh đó, nhờ các quy định tổ chức, sắp xếp lại thị trường vàng trang sức, mỹ nghệ của Nghị định số 24/2012/NĐ-CP, các doanh nghiệp sản xuất vàng trang sức, mỹ nghệ đã được tạo điều kiện thuận lợi với mô hình công nghệ hiện đại, năng lực sản xuất tiếp cận thị trường quốc tế.
Có thể nói, với các giải pháp tăng cường quản lý thị trường vàng theo Nghị định số 24/2012/NĐ-CP, cho đến nay, về cơ bản thị trường vàng trong nước diễn biến ổn định, cung - cầu vàng tương đối cân bằng, tình trạng “vàng hóa” trong nền kinh tế đang được hạn chế, biến động của thị trường vàng ít tác động đến tỷ giá chính thức, thị trường ngoại tệ và kinh tế vĩ mô trong nước.
2.4. Thị trường vốn được quản lý theo hướng chặt chẽ, nhưng vẫn tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận nguồn vốn của doanh nghiệp, thu hút dòng vốn từ nước ngoài vào Việt Nam
NHNN luôn đảm bảo mức vay trả nợ nước ngoài ròng của doanh nghiệp tự vay, tự trả nằm trong hạn mức vay nước ngoài được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, góp phần đảm bảo các chỉ tiêu an toàn nợ nước ngoài quốc gia được Quốc hội phê duyệt giai đoạn 2016 - 2020 cũng như giai đoạn 2021 - 2025 đang thực hiện. Đáp ứng đủ nhu cầu vốn của doanh nghiệp trên cơ sở đảm bảo giám sát chặt chẽ dòng vốn vay, trả nợ nước ngoài.
Quy định về quản lý ngoại hối đối với hoạt động đầu tư nước ngoài đã tạo thuận lợi thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam, góp phần cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, tạo điều kiện thuận lợi để thu hút các nguồn vốn đầu tư, đồng thời thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội theo chỉ đạo của Đảng, Quốc hội, Chính phủ.
3. Định hướng công tác quản lý ngoại hối trong thời gian tới
Năm 2023 được dự báo là một năm kinh tế, tài chính thế giới sẽ tiếp tục biến động phức tạp, khó lường, tác động đến thị trường ngoại tệ trong nước cũng như gây khó khăn cho công tác điều hành của NHNN. Do đó, NHNN sẽ theo dõi sát diễn biến thị trường trong và ngoài nước, đồng thời tiếp tục nghiên cứu triển khai một số giải pháp sau:
Thứ nhất, thường xuyên rà soát, đánh giá, tổng kết các quy định hiện hành về quản lý ngoại hối để kịp thời ban hành hoặc tham mưu cho Chính phủ ban hành các quy định mới hoặc bổ sung, sửa đổi quy định phù hợp với tình hình thị trường, đáp ứng yêu cầu quản lý trong tình hình mới.
Thứ hai, tăng cường tập huấn cho hệ thống ngân hàng về các quy định mới tại các văn bản để các ngân hàng hiểu đúng, hiểu rõ và xác định trách nhiệm cụ thể của mình trong hoạt động ngoại hối, đảm bảo an toàn, hiệu quả cho hoạt động kinh doanh, đồng thời thực hiện được trách nhiệm theo quy định của pháp luật.
Thứ ba, tiếp tục kiên định quản lý thị trường vàng theo quy định của Nghị định số 24/2012/NĐ-CP để kiểm soát chặt chẽ, duy trì sự ổn định trên thị trường vàng miếng; hạn chế biến động của thị trường vàng đến tỷ giá, thị trường ngoại hối và kinh tế vĩ mô; hạn chế sức hấp dẫn của vàng miếng, tình trạng vàng hóa trong nền kinh tế; chuẩn bị sẵn sàng phương án can thiệp thị trường vàng khi cần thiết. Phối hợp với các bộ, ngành chức năng có liên quan đánh giá Nghị định số 24/2012/NĐ-CP tổ chức hội thảo, lấy ý kiến rộng rãi; trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp quản lý thị trường vàng phù hợp, báo cáo với các cấp có thẩm quyền.
Thứ tư, tiếp tục triển khai công tác truyền thông, tuyên truyền, phổ biến quy định của pháp luật về hoạt động ngoại hối để nâng cao nhận thức cho các tổ chức và người dân. Xác định công tác truyền thông, tuyên truyền, phổ biến là nhiệm vụ quan trọng để các tổ chức, cá nhân trong nền kinh tế khi tham gia hoạt động ngoại hối tuân thủ đúng quy định của pháp luật.
Thứ năm, phối hợp chặt chẽ, thường xuyên với các cơ quan chức năng trong công tác quản lý thị trường ngoại tệ, vàng, đảm bảo hạn chế rủi ro cho hoạt động của hệ thống ngân hàng.
ThS. Đào Xuân Tuấn
Vụ trưởng Vụ Quản lý ngoại hối, NHNN