Tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông là các loại tiền giấy (tiền cotton và tiền polymer), tiền kim loại do Ngân hàng Nhà nước phát hành, đang lưu hành nhưng bị rách nát, hư hỏng hay biến dạng không đủ tiêu chuẩn lưu thông.
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thực hiện việc thu, đổi tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông cho các tổ chức, cá nhân và niêm yết công khai mẫu tiêu biểu và quy định thu, đổi tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông; Tuyển chọn, phân loại, giám định tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông.
Theo quy định tại Thông tư số 25/2013/TT-NHNN ngày 02/12/2013 của Ngân hàng Nhà nước), tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông bao gồm:
+ Tiền rách nát, hư hỏng do quá trình lưu thông (nhóm nguyên nhân khách quan): Tiền giấy bị thay đổi màu sắc, mờ nhạt hình ảnh hoa văn, chữ, số; nhàu, nát, nhoè, bẩn, cũ; rách rời hay liền mảnh được can dán lại nhưng còn nguyên tờ tiền; Tiền kim loại bị mòn, han gỉ, hư hỏng một phần hoặc toàn bộ hình ảnh, hoa văn, chữ, số và lớp mạ trên đồng tiền.
(Ảnh minh họa: Tiền rách nát, hư hỏng do quá trình lưu thông)
+ Tiền rách nát, hư hỏng do quá trình bảo quản (nhóm nguyên nhân chủ quan): Tiền giấy bị thủng lỗ, rách mất một phần; tiền được can dán; cháy hoặc biến dạng do tiếp xúc với nguồn nhiệt cao; giấy in, màu sắc, đặc điểm kỹ thuật bảo an của đồng tiền bị biến đổi do tác động của hóa chất (như chất tẩy rửa, axít, chất ăn mòn…); viết, vẽ, tẩy xóa; đồng tiền bị mục hoặc biến dạng bởi các lý do khác nhưng không do hành vi hủy hoại; Tiền kim loại bị cong, vênh, thay đổi định dạng, hình ảnh thiết kế do tác động của ngoại lực hoặc nhiệt độ cao; bị ăn mòn do tiếp xúc với hoá chất.
(Ảnh minh họa: Tiền rách nát, hư hỏng do quá trình bảo quản)
+ Tiền bị lỗi kỹ thuật do quá trình in, đúc của nhà sản xuất như giấy in bị gấp nếp làm mất hình ảnh hoặc mất màu in, lấm bẩn mực in và các lỗi khác trong khâu in, đúc.
Ngân hàng Nhà nước công bố mẫu tiêu biểu tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông làm cơ sở cho việc thu, đổi, tuyển chọn, phân loại tiền.
NHNN chi nhánh tỉnh thành phố, Sở Giao dịch NHNN, Tổ chức tín dụng, chi nhánh Ngân hàng nước ngoài, Kho bạc Nhà nước có trách nhiệm phân loại, tuyển chọn tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông bảo đảm tiền trong lưu thông sạch đẹp.
Đổi tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông như thế nào?:
- Đối với tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông do nhóm nguyên nhân khách quan và bị lỗi kỹ thuật do quá trình in, đúc của nhà sản xuất, Ngân hàng Nhà nước chi nhánh, Sở Giao dịch Ngân hàng Nhà nước, đơn vị thu đổi có trách nhiệm thực hiện việc thu, đổi ngay cho khách hàng có nhu cầu, không hạn chế số lượng, không yêu cầu thủ tục giấy tờ.
- Đối với tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông do nhóm nguyên nhân chủ quan, khách hàng nộp hiện vật cho Ngân hàng Nhà nước chi nhánh, Sở Giao dịch Ngân hàng Nhà nước, đơn vị thu đổi. Các đơn vị nhận và xét đổi theo các điều kiện sau:Tiền rách nát, hư hỏng không phải do hành vi hủy hoại; Trường hợp tờ tiền bị cháy, thủng, rách mất một phần thì diện tích còn lại phải bằng hoặc lớn hơn 60% so với diện tích tờ tiền cùng loại; nếu được can dán thì phải có diện tích tối thiểu bằng 90% so với diện tích tờ tiền cùng loại và đảm bảo nguyên gốc, nguyên bố cục một tờ tiền (mặt trước, mặt sau; trên, dưới; bên phải, bên trái), đồng thời nhận biết được các yếu tố bảo an;
- Đối với tiền polymer bị cháy hoặc biến dạng co nhỏ lại do tiếp xúc với nguồn nhiệt cao, thì diện tích còn lại tối thiểu phải bằng 30% so với diện tích tờ tiền cùng loại và còn giữ nguyên bố cục một tờ tiền, đồng thời nhận biết được ít nhất hai trong các yếu tố bảo an như: yếu tố hình ẩn trong cửa sổ nhỏ, mực không màu phát quang, phát quang hàng số sêri, dây bảo hiểm, yếu tố IRIODIN, chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Căn cứ các điều kiện xét đổi, Ngân hàng Nhà nước chi nhánh, Sở giao dịch Ngân hàng Nhà nước, đơn vị thu đổi thực hiện đổi cho khách hàng và không thu phí đổi tiền.
Tiêu hủy tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông:
NHNN Việt Nam là cơ quan tổ chức tiêu hủy tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông, tiền đình chỉ lưu hành.